Tytułem wstępu:
Czy słyszeliście o blanetach albo o planetach okołopotrójnych?
'Zanim odkryliśmy pierwsze egzoplanety myśleliśmy , że inne układy planetarne wyglądają tak jak nasz chociaż pojawiały się głosy wizjonerów takich jak Otto von Struve , który spekulował możliwość istnienia masywnych planet krążących wokół swoich gwiazd jeszcze bliżej niż Merkury.
Na początku trzeba wyróżnić podział na gazowe olbrzymy.
Planety , których promień jest co najmniej 6-krotnie większy od promienia Ziemi to gazowe olbrzymy typu jowiszowego.
Oczywiście w grupie gazowych olbrzymów można wyróżnić mniejsze podgrupy jak super-Jowisze czy gorące Jowisze.
Super-Jowisze to gazowe olbrzymy znacznie przewyższające rozmiarami Jowisza ale nie będące jeszcze brązowymi karłami.
Przykłady takich masywnych egzoplanet można znaleźć wokół gwiazdy Beta Pictoris.
Gorące Jowisze to gazowe olbrzymy , które powstały za tzw. linią śniegu ale w skutek migracji krążą obecnie bardzo blisko swoich macierzystych gwiazd. Jako przykład skrajnego gorącego Jowisza można wskazać egzoplanetę KELT-9b. Jej okres orbitalny wynosi około 1,5 dnia a okrąża bardzo gorącą gwiazdę.
Na jej dziennej stronie temperatury wynoszą około 4300K a na stronie nocnej 2300K
Super-Ziemie to planety , które nie mają swojego odpowiednika w naszym Układzie Słonecznym.
Egzoplanety o promieniu większym o 25% od promienia Ziemi są zaliczane do tej kategorii planet.
Obecnie uważa się , że planety posiadające już 2-krotność promienia Ziemi mogą tworzyć kategorię egzoplanet zwaną mini-Neptunami.
Planety taki otoczone są gęstymi atmosferami w których dominuje wodór i hel.
Planety o 4-krotności promienia Ziemi , tworzą grupę planet typu Neptuna zwaną czasem lodowymi olbrzymami czyli są to planety o budowie przypominającej Urana i Neptuna.
Bardzo często skaliste światy oddziela się od kategorii super-Ziemi.
Obecnie tylko 4% odkrytych planet to planety skaliste o rozmiarach zbliżonych do masy Ziemi.
Czasem wyróżnia się także planety zwane mega-Ziemiami , których masa wynosi około 10 mas Ziemi a jednocześnie ich gęstość wskazuje na to , że nie należą do mini-Neptunów.
Czasami dla planet skalistych wyróżnia się kategorie sub-Ziemi dla planet o promieniu mniejszym niż 0,8 promienia Ziemi czyli odpowiedników Marsa.
Można jeszcze wyróżnić kategorię mini-Ziemi dla odpowiedników Merkurego.
Jesli chodzi o najszerszy podział planet gazowych to mamy: super-Jowisze, gazowe olbrzymy typu Jowisza, lodowe olbrzymy typu Neptuna i mini-Neptuny.
Jeśli chodzi o planety skaliste to możemy wyróżnić: mini-Ziemie, sub-Ziemie, planety skaliste rozmiarów Ziemi, super-Ziemie i mega Ziemie.
Żeby było ciekawiej dla każdej z tych grup można dodać przymiotnik gorący, ciepły lub zimny.
Mamy więc gorące Jowisze, zimne super-Ziemie lub ciepłe Neptuny itp.
Wśród planet skalistych można wyróżnić również planety lawowe , które krążą tak blisko swoich gwiazd , że temperatura na ich powierzchni topi skały.
Przykładem takiej planety może być Corot-7b.
Mówi się również o pustyni gorących Neptunów ponieważ na bardzo bliskich orbitach prawie nie znajduje się planet tej wielkości , wyjątek może być egzoplaneta NGTS-4 ,która okazała się pierwszym odkrytym gorącym Neptunem.
Wyróżnia się również światy oceaniczne, czyli planety całkowicie pokryte wodą , która może stanowić nawet 30% ich masy.
Tzw. planety hiaceńskie , których najlepszym przykładem ma być egzoplaneta K2-18b czyli świat oceaniczny z gęstą wodorową atmosferą.
Planety chtoniczne są to jądra gazowych planet które utraciły swoją atmosferę.
Oczywiście wyróżnia się egzoplanety także z powodu innych cech jak np. planety okołopodwójne czy okołopotrójne.
Bardzo ciekawymi przykładami planet są tzw. planety swobodne, które zostały wyrzucone w przestrzeń kosmiczną i przemierzają ją samotnie.
Duże sukcesy w odkrywaniu tego typu planet odnoszą polscy astronomowie z UW w ramach projektu OGLE.
Hipotetycznie można wspomnieć jeszcze o tzw. blanetach czyli planetach , które miały by krążyć wokół czarnych dziur.
Czarne dziury mogą przechwytywać planety swobodne lub planety mogłyby się formować w dużej odległości od czarnych dziur.
Jeśli chodzi o planety skaliste można jeszcze wskazać na tzw. planety węglowe czyli planety , których głównym składnikiem byłby węgiel.
Jako kandydata na taką planetę można wskazać 55 Cancri e.
Węglowa planeta może być pokryta węglikami krzemu i grafitem oraz jeziorami smoły.
Wysokie ciśnienie we wnętrzu takiej planety może prowadzić do zamiany węgla w diament.
Atmosfera takiej planety byłaby bogata w tlenek i dwutlenek węgla.
Jak widać rodzajów egzoplanet jest bardzo dużo a ich najpopularniejsze rodzaje w ogóle nie występują w Układzie Słonecznym.
Oczywiście należy wskazać na nasze ograniczenia technologiczne.
Małe planety skaliste w przeważającej ilości są odkrywane wokół czerwonych karłów.
Dopiero coraz lepsze spektrografy przyszłości takie jak ANDES na teleskopie ELT pozwolą na odkrywanie większej ilości takich planet wokół gwiazd typu widmowego K oraz G.
Na zdjęciu poniżej wizualizacja wyglądu planety oceanicznej.
Jako kandydata na taką planetę można wskazać TOI-1452b super-Ziemię , którą odkryto w 2022 r za pomocą teleskopu TESS.'
(Krzysztof Badoń / Facebook; mam jego permanentną zgodę na kopiowanie, cytowane i takie publikowanie jak tutaj).
Siema
Wszystkie wszechświaty są wieczne