Czym jest overview effect?2022-01-24. Zuzanna Patkowska
Era kosmiczna pozwoliła nam nie tylko na wysłanie człowieka poza naszą atmosferę, lecz także na przyjenie się lepiej Ziemi. Co więcej – widok naszej planety ze statku kosmicznego sprawił, że wielu astronautów i kosmonautów spogląda na świat i na ludzkość inaczej. Owa zmiana perspektywy nosi nazwę overview effect.
Termin overview effect (efekt przeglądu albo efekt ogólnego oglądu) został utworzony przez psychologa Franka White’a w 1987 roku. Podczas lotu samolotem White spojrzał za okno i zobaczył przelatujące pod nim miasta i wioski. Doszedł wtedy do wniosku, że mieszkańcy kosmicznych osad będą zawsze „mieć ogólny ogląd” – „Będą widzieć rzeczy, o których wiemy, ale których nie doświadczamy, czyli to, że Ziemia jest jednym systemem.”
I rzeczywiście, wielu kosmonautów i astronautów, kiedy opowiadało o swoich doświadczeniach z lotu w kosmos, wspominało o tym, że widok Ziemi ze statku kosmicznego, stacji kosmicznej lub Księżyca zupełnie zmienił ich sposób postrzegania świata i ludzkości w ogóle. Zwykle kosmiczni podróżnicy wspominają o tym, że Ziemia jest piękna, że z perspektywy kosmosu nie widać na niej granic, a ludzkie osady wyglądają na niej tak samo; ale też, że Ziemia wydaje się w jakiś sposób krucha, zwłaszcza otoczona czarną pustką kosmosu. Sami astronauci i kosmonauci twierdzili, że czuli euforię i nagle zdawali sobie sprawę z banalności ziemskich problemów w skali wszechświata.
Historyczne przypadki overview effect
Overview effect doświadczył już sam Jurij Gagarin. Tuż po swoim słynnym locie w kwietniu 1961 roku Gagarin opisywał go tak:
Promienie przebijały się przez atmosferę ziemi, horyzont stał się jasnopomarańczowy, stopniowo przechodząc we wszystkie kolory tęczy: od jasnoniebieskiego do ciemnoniebieskiego, do fioletu, a potem do czerni. Cóż za nieopisana gama kolorów! Podobnie jak obrazy artysty Mikołaja Roericha.
W późniejszej książce Louise’y B. Young Earth’s Aura znalazł się też inny cytat z Gagarina świadczący o overview effect:
Co za piękno. Widziałem chmury i ich jasne cienie na odległej, kochanej ziemi… Woda wyglądała jak ciemne, lekko lśniące plamy… Kiedy patrzyłem na horyzont, widziałem nagłe, kontrastowe przejście od jasnej powierzchni ziemi po absolutnie czarne niebo. Podobało mi się bogate spektrum ziemskich kolorów. Otacza ją jasnoniebieska aureola, która stopniowo ciemnieje, stając się turkusową, granatową, fioletową, a na końcu czarną jak węgiel.
Jak widać, są to bardzo poetyckie opisy i malują one bardzo piękny obraz Ziemi i tego, co ją otacza. Ale był to zaledwie początek, bo każdy kolejny astronauta i kosmonauta opisywał Ziemię widzianą z kosmosu w trochę inny sposób. Na przykład, jeden z członków załogi Apollo 8 powiedział:
Kiedy pierwotnie lecieliśmy na Księżyc, byliśmy całkowicie skupieni na Księżycu. Nie myśleliśmy o tym, aby spojrzeć wstecz na Ziemię. Ale teraz, kiedy to zrobiliśmy, mógł to być najważniejszy powód, dla którego wyruszyliśmy [w kosmos].
Podczas tej właśnie misji astronauta Bill Anders wykonał zdjęcie Ziemi wychylającej się z poza powierzchni Księżyca. Zdjęcie zostało nazwane Earthrise (Wschód Ziemi).
Russel „Rusty” Schweikart, który miał odbyć spacer kosmiczny podczas misji Apollo 9, ale nie mógł tego zrobić z przyczyn zdrowotnych, opisywał swoje wrażenia w taki sposób:
Kiedy krążysz wokół Ziemi co półtorej godziny, zaczynasz zdawać sobie sprawę, że twoja tożsamość jest w tym wszystkim. To powoduje zmianę… dociera do ciebie, że jesteś elementem wyczuwającym człowieka.
Wreszcie Buzz Aldrin, czyli jeden z pierwszych ludzi na Księżycu, opisywał Ziemię widzianą z powierzchni Księżyca jako „wspaniały klejnot w czarnej, aksamitnej pustce”, a Michael Collins stwierdził, że Ziemia wydała mu się krucha, choć nie do końca wiedział, dlaczego.
Overview effect a turystyka kosmiczna
Teraz, kiedy coraz częściej mówi się o turystyce kosmicznej, overview offect cytowany jest jako jeden z powodów, dla których warto się nią zajmować. Możliwość obejrzenia Ziemi z kosmosu – na żywo, tak jak ją widzą astronauci i kosmonauci – jest jedną z głównych atrakcji turystyki kosmicznej, a opisy ludzi, którzy doświadczyli overview effect, sprawiają, że widok ten uważany jest za niesamowite, zmieniające życie na zawsze wydarzenie.
Szczególnie firma Space Perspective, która powzięła sobie za cel stworzenie balonów stratosferycznych, w których turyści mogliby przez sześć godzin (od wzniesienia się i przekroczenia atmosfery do powolnego opadania) obserwować Ziemię z kosmosu, reklamuje się właśnie poprzez overview effect. Poza ludźmi, którzy mają doświadczenie z wysyłaniem w stratosferę balonów, wśród pracowników i specjalistów Space Perspective jest też były astronauta NASA Jeff Hoffman, a założyciele firmy – Jane Poynter i Taber McCallum – twierdzą, że ich misją jest „wzbudzanie ciekawości, która będzie prowadzić do znacznych i globalnych zmian”. Pierwsze loty planowane są na 2024 rok, a jeszcze w październiku zeszłego roku firmie udało się zebrać 40 milionów dolarów.
Pierwszy kosmiczny turysta Dennis Tito opisywał swój własny lot jako najpiękniejszy moment w swoim życiu. Wspominał również, że kiedy zobaczył krzywiznę Ziemi, „to było osiem dni euforii. Po prostu cieszyłem się patrząc w okno, filmując Ziemię, bulaje, stację. To było po prostu cudowne. Wszystko, czego oczekiwałem, było najlepsze, a nawet dziesięciokrotnie lepsze. To było najlepsze doświadczenie w całym moim życiu, te osiem dni” – wspominał Tito stacji CNN w związku z dwudziestą rocznicą swojego słynnego lotu (tłumaczenie za geekweek.interia.pl).
Ostatnio zaś o swoich doświadczeniach opowiadał William Shatner, który poleciał na pokładzie rakiety firmy Blue Origin:
Każdy na świecie musi to zrobić. Każdy na świecie musi to zobaczyć. To było niewiarygodne. Nie do wiary. Mam na myśli małe rzeczy, nieważkość. Ale aby zobaczyć, jak niebieski kolor mija, a teraz wpatrujesz się w czerń. To jest to. Niebieskie okrycie jest tym prześcieradłem, tym kocem, tą niebieską pocieszycielką, którą mamy wokół. Myślimy: „Och, to tylko błękitne niebo”. I jest coś, przez co przebijasz się i nagle, jakbyś strząsnął z siebie prześcieradło, kiedy śpisz, i patrzysz w czerń, w czarną brzydotę. A ty patrzysz w dół. Tam na dole jest błękit, a na górze czerń. I jest Matka Ziemia i wygoda. A tam… Czy to śmierć? Nie wiem.
Próby odtworzenia overview effect na Ziemi
Oczywiście różne instytuty próbują odtworzyć overview effect, aby można było go doświadczyć bez potrzeby wylatywania w kosmos; a także zbadać pod kątem psychologicznym.
W Holandii 2018 roku utworzony został program edukacyjny SpaceBuzz, który ma na celu umożliwienie bardziej immersyjnej nauki na temat kosmosu, Ziemi i technologii. SpaceBuzz chce, m. in., umożliwić dzieciom doświadczenie overview effect za pomocą VR. Program zakłada też stworzenie własnych misji kosmicznych do celów edukacyjnych. SpaceBuzz tworzony jest we współpracy z Europejską Agencją Kosmiczną.
Z kolei w 2019 roku Uniwersytet Missouri postanowił odtworzyć overview effect, wykorzystując do tego celu zbiornik izolujący (służący do ograniczenia bodźców zewnętrznych) i wodoodporny hełm VR, w którym będzie emitowany trójwymiarowy obraz Ziemi.
A dla tych, którzy nie chcą lub nie mogą brać udziału w tych eksperymentach, pozostaje kanał Space Videos pokazujący obraz Ziemi z orbity na żywo. Nie jest to wprawdzie tak immersyjne doświadczenie, jak można by tego chcieć, ale skłania do refleksji.
(ZP)
Jurij Gagarin przed swoim historycznym lotem – 12 kwietnia 1961 roku
Wschód Ziemi z misji Apollo 8 / Credits – NASA
Space tourist Dennis Tito speaks about his trip
https://www.youtube.com/watch?v=mKAIL8DDemgDenis Tito opowiada o swojej misji / Credits – AP Archive
Recap: New Shepard Mission NS-19
https://www.youtube.com/watch?v=SvXmdgvcjkQMisja NS-19, w której wziął udział William Shatner / Credits – Blue Origin
https://kosmonauta.net/2022/01/czym-jes ... ew-effect/